ปราณายามะ (สันสกฤต: प्राणायाम; prāṇāyāma) เป็นภาษาสันสกฤตแปลได้หลายอย่างเช่น "ส่วนเพิ่มเติมของปราณ (ลมหายใจหรือพลังชีวิต)" หรือ "การควบคุมลมหายใจ" ปราณยามะ มาจากคำสันสกฤตสองคำ คือ ปราณะ หมายถึง ลมหายใจหรือพลังชีวิต (เกี่ยวเนื่องกับลมหายใจ) และ ยมะ (yama) การควบคุมปราณ หรือ อยามะ ayāma ส่วนขยายของพลังชีวิต ปราณยามะเป็นวิธีการฝีกวิธีหนี่งในศาสตร์โยคะของอินเดียโบราณ