วัคซีนเชื้อตาย

วัคซีนเชื้อตาย (อังกฤษ: killed vaccine, inactivated vaccine) เป็นวัคซีนประเภทหนึ่งที่ประกอบจากตัวไวรัส แบคทีเรีย หรือจุลชีพก่อโรคที่เพาะขึ้นแล้วทำให้ตายหรือไม่สามารถเพิ่มจำนวนได้ จึงไม่สามารถก่อโรคได้ เทียบกับวัคซีนเป็น ๆ (live vaccine) ที่ใช้จุลชีพก่อโรคที่ยังเป็น ๆ ถึงแม้แทบทั้งหมดก็จะเป็นวัคซีนที่ลดฤทธิ์เชื้อแล้ว (attenuated vaccine) จุลชีพก่อโรคของวัคซีนที่ฆ่าเชื้อจะเพาะในภาวะที่ควบคุมแล้วฆ่าเพื่อลดศักยภาพก่อโรคและป้องกันไม่ให้ติดโรคจากวัคซีน ไวรัสอาจฆ่าด้วยวิธีต่าง ๆ เช่น ด้วยความร้อนหรือฟอร์มาลดีไฮด์

วัคซีนเชื้อตายยังสามารถแบ่งประเภทได้อีกตามวิธีที่ใช้ฆ่าเชื้อ

• วัคซีนชนิดเต็ม (whole virus vaccine) ใช้ไวรัสทั้งตัวแต่ฆ่าด้วยความร้อน สารเคมี หรือการฉายรังสี
• วัคซีนแยกส่วน (split virus vaccine) ผลิตโดยใช้สารซักฟอกเพื่อแยกตัวไวรัส
• วัคซีนหน่วยย่อย (subunit vaccine) ผลิตโดยแยกเอาแอนติเจนของไวรัสที่กระตุ้นภูมิคุ้มกันได้ดีที่สุด และกำจัดองค์ประกอบอื่น ๆ ที่จำเป็นในการรอดชีวิตและการแพร่พันธุ์ของไวรัส และที่อาจก่อผลที่ไม่พึงประสงค์

เพราะไวรัสฆ่าเชื้อมักทำให้ภูมิคุ้มกันตอบสนองอ่อนกว่าเทียบกับเมื่อใช้ไวรัสเป็น ๆ การใส่ตัวเสริมภูมิคุ้มกัน (immunologic adjuvant) หรือการฉีดยาหลายครั้งอาจจำเป็นเพื่อให้เกิดภูมิคุ้มกันที่มีประสิทธิภาพ วัคซีนที่ลดฤทธิ์มักเลือกใช้กับคนสุขภาพดีเพราะการใช้วัคซีนเพียงโดสเดียวก็มักจะปลอดภัยและมีประสิทธิภาพดีมาก แต่บางคนก็ไม่สามารถรับวัคซีนลดฤทธิ์ได้เพราะเสี่ยงเกิน (เช่น คนชรา หรือคนที่ภูมิคุ้มกันบกพร่อง) สำหรับคนเหล่านั้น วัคซีนฆ่าเชื้อแล้วก็จะช่วยป้องกันโรคได้

ตัวอย่าง

ตัวอย่างของวัคซีนเชื้อตาย เช่น:

กลไก

เมื่อทำลายอนุภาคจุลชีพก่อโรคแล้ว จุลชีพก็จะไม่สามารถแพร่พันธุ์ แต่ยังคงสภาพบางอย่างที่ระบบภูมิคุ้มกันสามารถระบุแล้วตอบสนองด้วยกลไกแบบปรับตัวได้ เมื่อผลิตอย่างถูกต้อง วัคซีนย่อมไม่สามารถแพร่โรค แต่การฆ่าจุลชีพก่อโรคอย่างไม่ถูกต้องอาจทำให้ติดโรคได้ เพราะจุลชีพก่อโรคที่ฆ่าแล้วมักจะทำให้ภูมิคุ้มกันตอบสนองอ่อนกว่าจุลชีพเป็น ๆ การผสมใส่ตัวเสริมภูมิคุ้มกัน (immunologic adjuvant) หรือการฉีดยาหลายครั้งอาจจำเป็นเพื่อให้เกิดภูมิคุ้มกันที่มีประสิทธิภาพ

เชิงอรรถ