เทโลเมียร์ หรือ ทีโลเมียร์ (telomere; /ˈtɛləmɪər/ หรือ /ˈtiləmɪər/) เป็นพื้นที่ที่มีลำดับนิวคลีโอไทด์ซ้ำตรงปลายของแต่ละโครโมโซม ซึ่งช่วยป้องกันไม่ให้ปลายของโครโมโซมชำรุดลงหรือไม่ให้ไปผสมเข้ากับโครโมโซมข้างเคียง เทโลเมียร์มาจากภาษากรีก เทลอส (telos; τέλος) "ปลาย" และ เมรอส (merοs; μέρος, รากศัพท์: μερ-) "ส่วน" ในสัตว์มีกระดูกสันหลังลำดับนิวคลีโอไทด์ในเทโลเมียร์คือ 5′-TTAGGG-3′ โดยมีสายดีเอ็นเอคู่เป็น 3′-AATCCC-5′ และ โอเวอร์แฮงก์ TTAGGG สำหรับในมนุษย์มีลำดับเบส TTAGGG นี้จะซ้ำประมาณ 2,500 ครั้ง ในมนุษย์มีความยาวของเทโลเมียร์ลดลงจากประมาณ 11 กิโลเบส ตั้งแต่เกิด เป็นน้อยกว่า 4 กิโลเบสในผู้สูงอายุ โดยมีอัตราการลดลงในผู้ชายสูงกว่าผู้หญิง
ระหว่างการเรพลิเคทดีเอ็นเอ เอนไซม์ที่ใช้คัดลอก (duplicate) ดีเอ็นเอไม่สามารถดำเนินการคัดลอกไปได้จนจบปลายโครโมโซม ดังนั้นในทุกการคัดลอกส่งผลให้ปลายของโครโมโซมสั้นลง (เนื่องด้วยการสังเคราะห์ชิ้นส่วนโอคะซะกิ จำเป็นต้องใช้อาร์เอ็นเอไพรเมอร์บนสายแล็ก; lagging strand) เทโลเมียร์เป็นตัวบัฟเฟอร์ที่ทิ้งได้ (disposable buffers) อยู่ที่ปลายของโครโมโซม ซึ่งจะกุดลงไปตามการแบ่งเซลล์ การมีอยู่ของมันจึงช่วยให้ยีนบนโครโมโซมได้รับการปกป้อง
ทุกครั้งที่มีการแบ่งเซลล์เกิดขึ้น ปลายของเทโลเมียร์จะสั้นลง เทโลเมียร์สามารถสร้างขึ้นใหม่ด้วยเทโลเมียร์รีเวอร์สทรานสคริปเตส
ลำดับ
ลำดับนิวคลีโอไทด์ของเทโลเมียร์มีการระบุไว้บนเว็บไซต์ Telomerase Database และมีการอัปเดตตลอดเวลา
| กลุ่ม | สิ่งมีชีวิต | ลำดับเทโลเมียร์ที่ซ้ำ (5' ไป 3' ไปทางปลาย) |
|---|---|---|
| สัตว์มีกระดูกสันหลัง | มนุษย์, หนู, เซนอปัส | TTAGGG |
| ฟังไจชนิดฟิลาเมนตัส (Filamentous fungi) | Neurospora crassa | TTAGGG |
| ราเมือก | Physarum, Didymium | TTAGGG |
| Dictyostelium | AG(1-8) | |
| โปรโตซัวคิเนโทพลาสทิด | Trypanosoma, Crithidia | TTAGGG |
| โปโตซัวซีลีเอท | Tetrahymena, Glaucoma | TTGGGG |
| พารามีเซียม | TTGGG(T/G) | |
| Oxytricha, Stylonychia, Euplotes | TTTTGGGG | |
| โปโตซัวอะพิคอมเพลกซา | Plasmodium | TTAGGG(T/C) |
| พืชชั้นสูง | Arabidopsis thaliana | TTTAGGG |
| Cestrum elegans | TTTTTTAGGG | |
| Allium | CTCGGTTATGGG | |
| Zostera marina | TTAGGG | |
| สาหร่ายสีเขียว | Chlamydomonas | TTTTAGGG |
| แมลง | Bombyx mori | TTAGG |
| หนอนตัวกลม | Ascaris lumbricoides | TTAGGC |
| ฟิชชั่นยีสต์ | Schizosaccharomyces pombe | TTAC(A)(C)G(1-8) |
| บัดดิงยีสต์ | Saccharomyces cerevisiae | TGTGGGTGTGGTG (จาก RNA template) or G(2-3)(TG)(1-6)T (ค่าร่วมหลักกลาง) |
| Saccharomyces castellii | TCTGGGTG | |
| Candida glabrata | GGGGTCTGGGTGCTG | |
| Candida albicans | GGTGTACGGATGTCTAACTTCTT | |
| Candida tropicalis | GGTGTA[C/A]GGATGTCACGATCATT | |
| Candida maltosa | GGTGTACGGATGCAGACTCGCTT | |
| Candida guillermondii | GGTGTAC | |
| Candida pseudotropicalis | GGTGTACGGATTTGATTAGTTATGT | |
| Kluyveromyces lactis | GGTGTACGGATTTGATTAGGTATGT |
แหล่งข้อมูลอื่น
 |
คอมมอนส์ มีภาพและสื่อเกี่ยวกับ: เทโลเมียร์ |
- โนเบลเลคเชอร์ Telomeres and Telomerase: The Means to the End โดย เอลิซาเบธ แบลกค์เบิร์น ซึ่งมีการระบุถึงผลกระทบของความเครียดและการมองโลกในแง่ลบ ความหมดอาลัยตายอยาก ต่อความยาวของเทโลเมียร์
- โนเบลเลคเชอร์ Telomerase and the Consequences of Telomere Dysfunction โดย Carol Greider
- โนเบลเลคเชอร์ DNA Ends: Just the Beginning โดย Jack Szostak