การกำจัดโรคโปลิโอเป็นความพยายามทางสาธารณสุขระดับนานาชาติที่มีจุดมุ่งหมายกำจัดทุกกรณีของการติดเชื้อจากโปลิโอไมเยลิทิส (โปลิโอ) ให้หมดไปทั่วโลกอย่างถาวร ความพยายามนี้เริ่มต้นขึ้นในปี พ.ศ. 2531 นำโดยองค์การอนามัยโลก (WHO), ยูนิเซฟ (UNICEF) และ มูลนิธิโรตารี องค์กรต่าง ๆ เหล่านี้ เช่นเดียวกับศูนย์ควบคุมและป้องกันโรค (CDC) ของสหรัฐ และมูลนิธิบิลและเมลินดาเกตส์เป็นหัวหอกสำคัญผ่านทางการทำงานของโครงการริเริ่มกำจัดโรคโปลิโอสากล (GPEI) การกำจัดโรคติดต่อนี้สำเร็จมาแล้วสองครั้งในอดีต ครั้งแรกคือกับการกำจัดไข้ทรพิษ และกับ โรครินเดอร์เปสต์
การป้องกันการแพร่กระจายของโรคสามารถกระทำได้ด้วยการให้วัคซีน ซึ่งมีอยู่สองชนิดคือ วัคซีนโปลิโอทางปาก (OPV) ซึ่งให้เชื่้อไวรัสโปลิโอที่อ่อนแอแล้ว กับวัคซีนโปลิโอที่ยังไม่ถูกกระตุ้น (IPV) ซึ่งใช้การฉีดเข้าไป การให้วัคซีนด้วยวิธี OPV นั้นมีต้นทุนต่ำกว่าและสามารถทำได้โดยง่าย และสามารถนำไปสู่ภูมิคุ้มกันสัมผัส (contact immunity) จึงเป็นวัคซีนชนิดที่ถูกใช้อย่างแพร่หลายที่สุด
โรคโปลิโอในปัจจุบันเกิดจากเชื้อโรคสองชนิดคือ ไวรัสโปลิโอชนิด 'ไวลด์' (WPV) และสายพันธุ์ที่กลายพันธุ์จากชนิดวัคซีนให้ทางปาก เรียกว่า circulating vaccine-derived poliovirus (cVDPV) ในปี พ.ศ. 2562 มี 175 กรณีที่ตรวจพบว่าเป็นผู้ที่ติดเชื้อ WPV ทั่วโลก สูงสุดนับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2557 แต่ก็ถือว่าลดลง 76% จาก 719 กรณีที่ตรวจพบในปี พ.ศ. 2543 และลดลง 99.95% จากประมาณ 350,000 กรณีเมื่อเริ่มแรกโครงการกำจัดโปลิโอในปี พ.ศ. 2531 จากสามสายพันธุ์ของ WPV กรณีล่าสุดที่มีการบันทึกว่าเกิดจากเชื้อชนิด 2 (WPV2) เกิดขึ้นในปี พ.ศ. 2542 และ WPV2 ได้รับการประกาศว่าถูกกำจัดสำเร็จในปี พ.ศ. 2558 ส่วนชนิด 3 (WPV3) พบกรณีสุดท้ายที่เกิดโรคโปลิโอในปี พ.ศ. 2555 และได้รับการประกาศว่าถูกกำจัดเสร็จสิ้นแล้วในปี พ.ศ. 2562 จนถึงปัจจุบัน ไวรัสชนิด 1 (WPV1) ยังคงเป็นสายพันธุ์ที่ปรากฎอยู่ วัคซีนซึ่งรักษาทั้งสามสายพันธุ์ที่กล่าวมาข้างต้นได้นำไปสู่การเกิดขึ้นใหม่ของไวรัสชนิด cVDPV โดยมีสายพันธุ์สอง (cVDPV2) เป็นสายพันธุ์ที่พบได้มากที่สุด ประเทศไนจีเรียเป็นประเทศล่าสุดที่ประกาศอย่างเป็นทางการว่า ได้กำจัดการติดต่อของโปลิโอจากไวรัสโปลิโอชนิดไวลด์ในระดับโรคติดต่อได้สำเร็จ ด้วยกรณีผู้ป่วยล่าสุดพบในปี พ.ศ. 2559 ไวรัสโปลิโอชนิดไวลด์ถูกกำจัดหมดสิ้นแล้วในทุกทวีป ยกเว้นเพียงเอเชีย ข้อมูลในปี พ.ศ. 2563 มีสองประเทศที่ไวรัสโปลิโอยังคงเป็นโรคระดับท้องถิ่น (endemic) คือ ประเทศอัฟกานิสถาน และ ประเทศปากีสถาน
ในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2563 ไนจีเรียได้ถูกนำออกจากรายชื่อประเทศที่ยังคงมีการระบาดระดับท้องถิ่นของไวรัสโปลิโอชนิดไวลด์ (endemic wild poliovirus) ทำให้เหลือเพียงสองประเทศบนโลกเท่านั้นคืออัฟกานิสถานและปากีสถาน สองเดือนถัดมาคณะกรรมการรับรองระดับภูมิภาคแอฟริกา องค์กรอิสระที่แต่งตั้งโดยองค์การอนามัยโลก ได้ประกาศให้ทวีปแอฟริกาปราศจากไวรัสโปลิโอชนิดไวลด์อย่างเป็นทางการ
ปัจจัยที่ส่งผลต่อการกำจัดโรคโปลิโอ
การกำจัดโรคโปลิโอสามารถทำได้หลายทาง เพื่อหยุดการเกิดโรคนี้ในมนุษย์ และเพื่อให้ไวรัสโปลิโอสูญพันธ์ไป จนกระทั่งว่าไม่มีการติดเชื้อในธรรมชาติหรือในห้องทดลองอีกต่อไป in nature or in the laboratory, นอกจากนี้ ยังต้องควบคุมการติดเชื้อโดยสังเกตการแพร่เชื้อของโรคที่จำกัดขอบเขตในพื้นที่เฉพาะ และลดการอุบัติของโรคทั่วโลกจนเหลือศูนย์ ด้วยการร่วมมือของผู้คนอย่างเต็มใจจนไม่จำเป็นต้องมีมาตรการเพิ่มเติม
ในทางทฤษฎี ถ้ามีเครื่องมือที่เหมาะสม จะมีความเป็นไปได้ที่จะกำจัดโรคโปลิโอที่อาศัยเฉพาะในมนุษย์ และในความเป็นจริง ยังมีลักษณะทางชีวภาพของสิ่งมีชีวิตและปัจจัยทางเทคนิกหลายอย่างที่จะช่วยเพิ่มศักยภาพกำจัดโรค ตัวชี้วัดสามอย่างถูกพิจารณาโดยความสำคัญในการตัดสินใจถึงความเป็นไปได้ของการกำจัดโรค วิธีการกำจัดโรคที่มีประสิทธิภาพ ตัวอย่างเช่น การหยุดยั้งตัวแพร่เชื้อ และการตรวจเชื้อที่อาจนำไปสู่พาหะ