กู่

กู่ (จีนตัวย่อ: 蛊; จีนตัวเต็ม: 蠱; พินอิน: gǔ; เวด-ไจลส์: ku) หรือ จินฉาน (จีนตัวย่อ: 金蚕; จีนตัวเต็ม: 金蠶; พินอิน: jīncán; เวด-ไจลส์: chin-ts'an; "หนอนไหมทอง") เป็นพิษซึ่งได้มาจากสัตว์พิษตามความเชื่อทางภาคใต้ของประเทศจีนโดยเฉพาะแถบหนานเยฺว่ ทำขึ้นโดยนำสัตว์พิษชนิดต่าง ๆ (เช่น ตะขาบ งู แมลงป่อง) ใส่ลงในภาชนะ แล้วปิดผนึก ปล่อยให้สัตว์เหล่านั้นบริโภคกันเอง ตัวสุดท้ายที่รอดมาเพียงหนึ่งเดียวเชื่อว่า มีพิษร้ายแรงที่สุด มักนำมาใช้ในกิจกรรมทางไสยศาสตร์ เช่น ฆ่าคน ทำร้ายคน หรือก่อโรคภัยไข้เจ็บ คติชนจีนยังเชื่อว่า วิญญาณของกู่สามารถกลายร่างเป็นสัตว์หลายชนิด เช่น หนอน บุ้ง ตะขาบ งู กบ สุนัข หรือสุกร

ศัพทมูล

กู่

อักษรจีนนั้นเป็นแผนภูมิรูปภาพ (pictogram) กล่าวคือ อักษรแต่ละตัวเกิดจากการวาดรูปแทนสิ่งหนึ่ง ๆ สำหรับคำว่า "กู่" นั้น เกี่ยวข้องกับคำว่า "ฉง" (蟲) ที่แปลว่า สิ่งมีชีวิตชั้นต่ำ เช่น แมลง หนอน บุ้ง ฯลฯ และอักษร "ฉง" ในภาษาจีนนั้นเป็นรูปงูหรือหนอน ส่วนอักษร "กู่" (蠱) เป็นการรวมอักษร "ฉง" เข้ากับอักษร "หมิ่น" (皿) ที่แปลว่า โหล ตุ่ม ไห ฯลฯ ฉะนั้น ความหมายดั้งเดิมของ "กู่" ก็คือ ฉงที่อยู่ในไห

เอกสารเก่าแก่ที่สุดที่พบคำว่า "กู่" คือ จารึกคำพยากรณ์ในสมัยราชวงศ์ชาง อายุราว 140 ปีก่อน ค.ศ.

จินฉาน

คำว่า "จินฉาน" เป็นไวพจน์ของคำว่า "กู่" พบครั้งแรกในเอกสารสมัยราชวงศ์ถัง เขียนขึ้นในคริสต์ศตวรรษที่ 7 เป็นพระนิพนธ์ซึ่งหลี่ เสียน (李賢) โอรสของจักรพรรดิถังเกาจง (唐高宗) เขียนอธิบายหนังสือ โฮ่วฮั่นชู (後漢書; "หนังสือฮั่นสมัยหลัง") โดยใช้คำ "จินฉาน" เป็นชื่อเครื่องประดับงานศพที่ทำขึ้นจากทองคำ ต่อมาในคริสต์ศตวรรษที่ 9 ซู เอ้อ (蘇鶚) เขียนหนังสือพรรณนาว่า "จินฉาน" เป็นตัวหนอนสีทองที่ผู้คนร่ำลือกัน ได้มาจากแคว้นกัศมีร์ของอินเดีย

โวลแฟรม อีเบอร์ฮาร์ด (Wolfram Eberhard) กล่าวว่า การทำกู่เป็นประเพณีของชาวเหมียว (苗族) โดยในวัน 15 ค่ำ เดือน 5 พวกเขาจะจับสัตว์มีพิษชนิดต่าง ๆ ใส่ลงในหม้อ และขังปล่อยให้สัตว์เหล่านั้นกัดกินกันเอง ตัวใดรอดมาก็เอาไว้ใช้ฆ่าคน พวกเขาเรียกสัตว์นี้ว่า "กู่" แต่ในยุคของอีเบอร์ฮาร์ด นิยมเรียกว่า "จินฉาน" แล้ว ยิ่งกู่เป็นที่นิยมนำไปใช้ฆ่าคนมากเท่าไร เจ้าของกู่ก็ยิ่งร่ำรวยมากเท่านั้น จนกู่ได้ชื่อว่า สัตว์ที่สร้างทอง จึงเกิดการทำกู่โดยทั่วไป แต่ผู้เลี้ยงกู่ต้องหาคนมาสังเวยเลี้ยงกู่ มิฉะนั้น ตัวเขาเองจะถูกกู่ทำร้าย

ส่วนหลุยซา เชน (Louisa Schein) ระบุว่า คนทั่วไปกลัวชาวเหมียว โดยเฉพาะสตรีชาวเหมียว มานานหลายร้อยปี เพราะพวกเขาเลี้ยงกู่ไว้ใช้ฆ่าคน ใครถูกพิษกู่ จะทำค่อย ๆ ตายอย่างทุกข์ทรมาน

เจ.เจ.เอ็ม. ดี กรูต (J.J.M. de Groot) อ้างถึงหนังสือฉบับหนึ่งในสมัยราชวงศ์ซ่งที่พรรณนาว่า จินฉานเป็นตัวหนอนสีทอง เลี้ยงด้วยไหมที่ได้จากดินแดนฉู่ มูลของหนอนจินฉานนี้ถ้าใส่ลงในอาหาร ใครกินเข้าไปก็จะตายอย่างประหลาด หนอนเช่นนี้ทำให้ผู้เลี้ยงร่ำรวยมาก แต่กำจัดยาก ไม่ว่าน้ำ ไฟ ดาบ หรืออาวุธอื่น ก็ไม่อาจทำอันตรายหนอนนี้ได้

กรูตยังอ้างถึงหนังสือเรื่อง เถี่ยเหวย์ชานฉงถาน (鐵圍山叢談) ที่ไช่ เทา (蔡絛) แต่งขึ้นในคริสต์วรรษที่ 12 ว่า จินฉานเกิดขึ้นครั้งแรกในรัฐฉู่ (蜀國) ซึ่งปัจจุบันคือมณฑลเสฉวน แล้วภายหลังแพร่ไปในหูเป่ย์ หูหนาน ฝูเจี้ยน กว่างตง และกว่างซี

นอกจากนี้ กรูตอ้างถึงหนังสือที่เฉิน ฉางชี่ (陳藏器) เภสัชกรสมัยราชวงศ์ถัง ประพันธ์ขึ้น ว่า กู่แมลงหรือสัตว์เลื้อยคลานที่บริโภคไหมเป็นอาหารนั้น เอาไหมเช่นนั้นเผาไฟใช้เป็นยาแก้พิษกู่ดังกล่าวได้ ทั้งพรรณนาว่า ยามกลางวัน กู่ดูคล้ายตัวหนอนสีทอง มักขดตัวเหมือนแหวนสวมนิ้ว และมักบริโภคผ้าไหมลายดอกไม้หรือผ้าไหมแดงเหมือนหนอนกินใบไม้

บรรณานุกรม

• Eberhard, Wolfram. 1968. The Local Cultures of South and East China. E. J. Brill.
• Groot, Jan Jakob Maria. 1892–1910. The Religious System of China: Its Ancient Forms, Evolution, History and Present Aspect, Manners, Customs and Social Institutions Connected Therewith. 6 volumes. Brill Publishers.
• Schein, Louisa. 2000. Minority Rules: The Miao and the Feminine in China's Cultural Politics. Duke University Press.