ต้นแบบ (ชีววิทยา)
ต้นแบบ (Biological type) คือสิ่งที่เป็นตัวแทนของสิ่งมีชีวิตชนิดใดชนิดหนึ่ง ซึ่งถูกอ้างอิงถึงในการอธิบายลักษณะของสิ่งมีชีวิตชนิดนั้นๆ เป็นตัวแทนในการบ่งบอกถึงลักษณะของสิ่งมีชีวิตชนิดนั้น แสดงให้เห็นถึงความหลากหลายในรูปร่างลักษณะของสิ่งมีชีวิตชนิดนั้น ทั้งเรื่องความแตกต่างของลักษณะเพศ, ช่วงอายุ เป็นต้น สามารถใช้ตรวจสอบคุณภาพของเอกสารวิชาการที่กล่าวถึงและตั้งชื่อสิ่งมีชีวิตชนิดนั้นๆ ได้ ใช้ในการเปรียบเทียบเมื่อมีการพบสิ่งมีชีวิตชนิดใหม่หรือในอีกทางหนึ่งเพื่อยุบรวมสิ่งมีชีวิตที่มีลักษณะคล้ายกันสองชนิด
ในทางชีววิทยา ต้นแบบจะเป็นสิ่งที่ใช้ในการตั้งชื่อทางอนุกรมวิธานตามระบบการตั้งชื่อ ต้นแบบอาจเป็น ตัวอย่าง ภาพวาด สิ่งมีชีวิต หรือรายละเอียดก็ได้ เช่น พิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์ธรรมชาติในลอนดอนมีตัวอย่างหมายเลข 1886.6.24.20 ซึ่งเป็นตัวอย่างของเหยี่ยวลาย (Circus assimilis) ตัวอย่างนี้เป็นตัวอย่างต้นแบบแรกของเหยี่ยวชนิดนี้ ชื่อ Circus assimilis โดยคำนิยามถึงชนิดของตัวอย่างที่พิเศษนี้ (assimilis หรือ adsimils แปลว่า คล้าย หรือ เหมือน ความหมาย คือ " ลักษณะคล้ายกับนกต้นแบบ ")
ชนิดของต้นแบบ
- ตัวอย่างต้นแบบแรก (Holotype) เป็นตัวแทนของสิ่งมีชีวิตเพียงหนึ่งเดียว โดยมีการคัดเลือกมาจากตัวอย่างหลายๆตัวอย่าง ที่มีลักษณะมาตรฐานของชนิดนั้นๆ อย่างชัดเจน ถือเป็นตัวอย่างต้นแบบที่มีความสำคัญที่สุด
- ตัวอย่างคู่ตัวอย่างต้นแบบ (Isotype) เป็นส่วนหรือตัวอย่างย่อยของตัวอย่างต้นแบบแรก
- ตัวอย่างเคียงตัวอย่างต้นแบบ (Paratype) เป็นตัวแทนที่หลงเหลือจากการเลือกตัวอย่างต้นแบบแรกจากตัวแทนของสิ่งมีชีวิตที่ถูกอ้างถึงในเอกสารวิชาการพร้อมกับตัวอย่างต้นแบบแรก
- ตัวอย่างต้นแบบที่ยังไม่ได้เลือก (Syntype) หรือ ตัวอย่างร่วมแบบ (Cotype) เป็นตัวแทนหนึ่งหรือหลายๆตัวอย่างของสิ่งมีชีวิตหนึ่งที่ยังไม่มีการกำหนดตัวอย่างต้นแบบแรก ไว้ เนื่องจากแต่ในสมัยก่อนระบบทางอนุกรมวิธานยังไม่รัดกุมเพียงพอและแตกต่างกันไปตามประเทศต่างๆ บ่อยครั้งทำให้มีการตั้งชื่อหลากหลายชื่อในสิ่งมีชีวิตเดียวกัน ตัวอย่างทั้งหมดที่ใช้ในการอ้างอิงจึงไม่ถูกจัดจำแนกความสำคัญมีสถานะเท่าๆ กันหมด
- ตัวอย่างเลือกเป็นตัวอย่างต้นแบบ (Lectotype) เป็นตัวอย่างที่ถูกเลือกขึ้นมาจากตัวอย่างต้นแบบที่ยังไม่ได้เลือก ตัวใดตัวหนึ่ง
- ตัวอย่างเคียงตัวอย่างเลือกเป็นต้นแบบ (Paralectotype) มีสถานะเหมือนตัวอย่างเคียงตัวอย่างต้นแบบ เป็นตัวอย่างที่เหลือจากการเลือกตัวอย่างต้นแบบที่ยังไม่ได้เลือก ไปเป็นตัวอย่างเลือกเป็นตัวอย่างต้นแบบ แล้ว
- ตัวอย่างใหม่แทนตัวอย่างต้นแบบ (Neotype) เป็นตัวแทนที่เลือกขึ้นมาใหม่จากตัวอย่างที่เก็บรวบรวมขึ้นใหม่หรือจากตัวอย่างที่เก็บรักษาไว้ เพื่อเป็นตัวอย่างต้นแบบ แต่ต้องมีคำอธิบายที่ชัดเจนว่าเป็นชนิดเดียวกันอย่างแน่นอน เนื่องจากแต่เดิมไม่มีตัวอย่างต้นแบบแรก หรือ มีแต่ถูกทำลายหรือสูญหาย
- ตัวอย่างถิ่นเดิมตัวอย่างต้นแบบ (Topotype) เป็นตัวอย่างที่เก็บมาจากบริเวณเดียวกันกับตัวอย่างต้นแบบแรก