ประณามะ (สันสกฤต: ปรณาม, Praṇāma; "การเคารพ, หมอบกราบ, โค้งคำนับ") เป็นรูปแบบการแสดงความเคารพแก่บุคคลหรือสิ่งใด ๆ ที่ปรากฏในธรรมเนียมของอินเดียและศาสนาฮินดู
ปรณามยังใช้ในการขอโทษเมื่อเท้าของบุคคลหนึ่งเผลอแตะหนังสือหรืองานเขียน (ซึ่งในบางธรรมเนียมถือว่าเป็นปางแสดงของพระสรัสวตี) หรือเงินทอง (ซึ่งในบางธรรมเนียมถือว่าเป็นปางแสดงของพระลักษมี) บุคคลนั้นจะใช้การนำมือแตะที่สิ่งของนั้น จากนั้นนำมือกลับมาแตะที่หน้าผากตนเอง ถือเป็นการปรณามที่ใช้แสดงการขอโทษ
ปรณาม มาจาก ปร (प्र แปลว่า ไปข้างหน้า หรือ มากยิ่ง) กับ อาณม (आनम แปลว่า การยืดหรือดัด) รวมกันจึงแปลว่าการโค้งคำนับไปข้างหน้า
รูปแบบ
ปรณามสามารถแบ่งออกเป็นชนิดย่อย ซึ่งมีรูปแบบการปฏิบัติที่ต่างกัน
- อัษฏางค์ (สันสกฤต: अष्टाङ्ग, แปดองค์) - เคารพโดยใช้ อุระ (อก), ศิระ (ศีรษะ), ทฤษฏี (ตา), มานะ (จิตแน่วแน่), วจนะ (คำพูด), ปาทะ (เท้า), กร (มือ), ชนุ (เช่า) แตะบนพื้น
- ษษฏางค์ (สันสกฤต: षष्ठाङ्ग, หกองค์) – เคารพโดยใช้ นิ้วเท้า, เข่า, มือ, คาง, จมูก และกระหม่อม แตะบนพื้น
- ปัญจางค์ (สันสกฤต: पञ्चाङ्ग, ห้าองค์) – เคารพโดยใช้ เข่า, อก, คาง, กระหม่อม, และ หน้าผาก แตะบนพื้น
- ทัณฑวัต (สันสกฤต: दण्डवत्) – โค้งหน้าผากลงแตะศีรษะ
- นมัสการ (สันสกฤต: नमस्कार) – พนมมือและโค้ง เหมือนการไหว้
- อภินันทน์ (สันสกฤต: अभिनन्दन, แสดงความยินดี) – พนมมือติดหน้าอกและโค้ง