ยาเบื่อหนู (อังกฤษ: rodenticide) เป็นสารเคมีที่ใช้ในการควบคุมสัตว์รังควาน ซึ่งถูกผลิตและจัดจำหน่ายโดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อฆ่าสัตว์ฟันแทะ
ยาเบื่อหนูบางชนิดฆ่าสัตว์ฟันแทะทันทีเมื่อสัมผัส ในขณะที่สารบางชนิดอื่นต้องถูกสัมผัสมากกว่าหนึ่งครั้งถึงจะแสดงผล สัตว์ฟันแทะมักจะไม่กินอาหารที่แปลกใหม่ (สะท้อนกับการปรับตัวของสัตว์ฟันแทะที่ไม่สามารถอาเจียนอาหาร) แต่จะชิม รอและสังเกตว่าอาหารที่กินทำให้ตัวสัตว์เองหรือสัตว์อื่นป่วยหรือไม่ โดยพฤติกรรมการเข็ดขยาดต่อสารพิษ (poison shyness) ของสัตว์จะถูกรับมือด้วยสารพิษที่มีผลกับสัตว์เมื่อสัมผัสหลายครั้ง
นอกจากยาเบื่อหนูยังเป็นสารที่ก่อพิษโดยตรงกับสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมเช่น สุนัข แมว และมนุษย์ สารเคมีกำจัดหนูยังสามารถก่อพิษทางอ้อมให้แก่สัตว์ที่ล่าหรือกินซากสัตว์ฟันแทะที่ตายจากสารเคมีกำจัดหนู
แบบใช้สารเคมี
ยาต้านการแข็งตัวของเลือด
ยาต้านการแข็งตัวของเลือด (anticoagulant) มีความหมายคือสารที่ได้รับหลายครั้ง (ฆ่าสัตว์หลังจากหนึ่งถึงสองอาทิตย์ที่กินสารในปริมาณอันตราย มักไม่เร็วกว่านี้) การได้รับสารเพียงครั้งเดียว (ยารุ่นที่สอง) หรือหลายครั้ง (ยารุ่นที่หนึ่ง) ซึ่งทำหน้าที่ในกีดกันวงจรของวิตามินเคและก่อให้เกิดข้อบงพร่องในการผลิตสารที่มีผลของการให้เลือดแข็งตัว โดยส่วนใหญ่คือโพรทรอมบิน (prothrombin) โปรคอนเวอร์ติน (proconvertin)
นอกจากการก่อความบกพร่องในระบบอาหารแล้ว สารยาต้านการแข็งตัวของเลือด 4-ไฮดรอกซีคูมาริน (4-hydroxycoumarin) 4-ไธโอโครมเมนอน (4-thiochromenone) และอินดานไดโอน (indandione) ยังสามารถสร้างความเสียหายให้แก่หลอดเลือดฝอยเมื่อสัตว์กินสารเป็นจำนวนมาก โดยสารนี้ทำให้การผ่านของสารอื่น ๆ ในเส้นเลือดง่ายขึ้น จนกระทั่งเกิดการตกเลือดภายใน ผลกระทบเหล่านี้เกิดขึ้นเรื่อยในเวลาหลายวัน จนกระทั่งเมื่อถึงการก่อพิษขั้นสุดท้าย สัตว์ฟันแทะจะเหนื่อยล้าและล้มลงเนื่องจากภาวะของเหลวในกระแสเลือดลดลงหรือโลหิตจาง และตายอย่างสงบ ข้อสงสัยเกี่ยวกับการใช้สารเหล่านี้เพื่อกำจัดสัตว์ฟันแทะเป็นวิธีที่ปรานีหรือไม่ ได้รับความสนใจมากยิ่งขึ้น
ข้อได้เปรียบของการใช้ยาต้านการแข็งตัวของเลือดเพื่อกำจัดหนูคือระยะเวลาสำหรับสารพิษที่ออกฤทธิ์และฆ่าสัตว์ ซึ่งหมายความว่าสัตว์ฟันแทะจะไม่รู้ตัวว่าสารพาที่กินเป็นสิ่งที่ก่อความเสียหายภายในร่างกายของมันเอง
- สารยาต้านการแข็งตัวของเลือดรุ่นแรกมักจะมีความเป็นพิษน้อยกว่ารุ่นสอง โดยการที่จะให้สารนั้นมีฤทธิ์ได้ สารจะต้องมีความเข้มข้นที่สูง (มักจะอยู่ประมาณร้อยล่ะ 0.1-0.005 ) และต้องถูกกินเป็นบ่อยครั้งเพื่อที่จะให้สารพิษนั้นสะสมในระดับอันตราย
- สารยาต้านการแข็งตัวของเลือดรุ่นสองมักมีความเป็นพิษมากกว่ารุ่นแรก โดยสารรุ่นนี้สามารถถูกใช้งานโดยมีความเข้มข้นต่ำ (มักจะอยู่ประมาณร้อยล่ะ 0.005-0.001) และเป็นพิษพอที่สัตว์ฟันแทะกินครั้งเดียวแล้วมีผลกระทบ นอกจากนี้แล้วสารรุ่นนี้ยังสามารถใช้เพื่อรับมือสัตว์ฟันแทะที่ดื้อยารุ่นแรก
วิตามินเค-1 สามารถใช้เพื่อเป็นยาแก้พิษสำหรับสัตว์เลี้ยงหรือมนุษย์ที่ได้รับยาต้านการแข็งตัวของเลือด สารพิษเหล่านี้ทำหน้าที่โดยปิดกั้นการทำงานของตับ และในกรณีที่อยู่ในขั้นติดพิษที่สูง ร่างกายจะไม่มีสารที่มีผลของการให้เลือดแข็งตัวหลายชนิด และปริมาณของเลือดที่หมุนเวียนจะหายไป เพราะฉะนั้นการให้เลือด (ซึ่งมีสารที่มีผลของการให้เลือดแข็งตัว) สามารถช่วยชีวิตสัตว์ที่ได้รับสารพิษได้