รากหญ้า

รากหญ้า (อังกฤษ: grassroots) เป็นขบวนการอย่างหนึ่ง (มักใช้ในบริบทของขบวนการทางการเมือง) ที่ขับเคลื่อนด้วยการเมืองของชุมชนท้องถิ่น คำดังกล่าวเป็นการแสดงนัยว่าการสร้างขบวนการและกลุ่มที่สนับสนุนขบวนการดังกล่าวเป็นธรรมชาติและเกิดขึ้นเอง อันเป็นการเน้นความแตกต่างระหว่าง "รากหญ้า" กับขบวนการซึ่งจัดตั้งขึ้นตามโครงสร้างอำนาจแบบเก่า ขบวนการรากหญ้ามักเกิดในระดับท้องถิ่น โดยมีอาสาสมัครจำนวนมากในชุมชนเสียสละเวลาเพื่อสนับสนุนพรรคในท้องถิ่น ซึ่งสามารถนำไปสู่การช่วยเหลือพรรคในระดับชาติได้ ยกตัวอย่างเช่น ขบวนการรากหญ้าสามารถนำไปสู่การลงคะแนนเสียงให้แก่พรรคการเมืองใดพรรคการเมืองหนึ่งอย่างสำคัญ ซึ่งจะช่วยรัฐและพรรคการเมืองระดับชาติ

จุดกำเนิด

จุดกำเนิดการใช้คำว่า "รากหญ้า" โดยเป็นคำอุปมาทางการเมืองนั้นไม่แน่ชัด ในสหรัฐอเมริกา การใช้วลี "รากหญ้าและรองเท้าบูท" คาดกันว่าถูกประดิษฐ์ขึ้นโดยสมาชิกวุฒิสภา อัลเบิร์ต เจเรไมอาห์ เบเวอร์ริดจ์ แห่งรัฐอินเดียนา จากพรรคก้าวหน้าในปี ค.ศ. 1912 ในคำกล่าวที่ว่า "พรรคนี้มาจากรากหญ้า มันเติบโตมาจากดินแห่งความต้องการอย่างแรงกล้าของประชาชน"

ในประเทศไทย

รากหญ้ามีที่มาจากภาษาอังกฤษว่า grassroots เป็นคำศัพท์ที่ใช้อย่างกว้างขวางในช่วงรัฐบาล พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร เป็นนายกรัฐมนตรีทั้งสองสมัย ใช้เปรียบเทียบหมายถึง ประชาชนชั้นล่างของสังคมไทย โดยมากเป็นเกษตรกร, ผู้ใช้แรงงาน ซึ่งล้วนแต่เป็นผู้ที่มีรายได้น้อย มีภาวะการครองชีพต่ำ โดยเฉพาะผู้ที่อาศัยอยู่ในต่างจังหวัด

รากหญ้าจึงเป็นเป้าหมายของการใช้นโยบายประชานิยม ซึ่งถือกันว่าประสบความสำเร็จเป็นอย่างยิ่ง และกลุ่มรากหญ้านี่เองที่เป็นฐานเสียงให้แก่ พ.ต.ท.ทักษิณ และพรรคไทยรักไทย

ในช่วงกลางของการดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีของ ทักษิณ ชินวัตร ให้เปลี่ยนการเรียกขานจากคำว่ารากหญ้าไปเป็นรากแก้วแทน โดยมีการเปิดตัวงานนิทรรศการ "เหลียวหลังแลหน้า จากรากหญ้าสู่รากแก้ว" โดยอ้างการหมดไปของความยากจนจากผลงานของรัฐบาล และยกระดับรากหญ้าขึ้นเป็นรากฐานของสังคมเปรียบเหมือนรากแก้วของต้นประเทศชาติ อย่างไรก็ตาม ได้มีข้อวิพากษ์ถึงผลการแก้ไขปัญหาความยากจนว่าเป็นเพียงมายาคติวาดฝันแต่งตัวเลข และเป็นแค่การนำเงินไปแจก มิได้เป็นการแก้ไขอย่างยั่งยืน

หลังรัฐประหาร 19 กันยายน พ.ศ. 2549 พลเอก สนธิ บุญยรัตกลิน ประธานคณะมนตรีความมั่นคงแห่งชาติ (คมช.) ก็มีความพยายามผลักดันคำว่า รากแก้ว เรียกขานแทน และขอให้สื่อมวลชนเปลี่ยนมาใช้คำนี้แทน เช่นเดียวกับ ดร. สุเมธ ตันติเวชกุล ซึ่งเสนอให้เปลี่ยนตัวสะกดจาก grass root ไปเป็น glass root แต่ก็ไม่ได้รับความนิยมนัก

หลังรัฐประหารในประเทศไทย พ.ศ. 2557 พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี​ ได้พยายามใช้มาตรา 44 ห้ามไม่ให้คำว่ารากหญ้า​ "ห้ามเรียกคนเหล่านี้ว่า รากหญ้า ให้เรียกว่าคนที่มีรายได้น้อย มีการศึกษาน้อย ซึ่งเราต้องยกระดับพวกเขามาให้เท่าเทียม อย่าไปเรียกเขาว่าเป็นรากหญ้า วันนี้บ้านเมืองเราไม่มีการแบ่งแยกชนชั้นแล้ว ไม่มีอำมาตย์ ไม่มีอะไรทั้งสิ้น อำมาตย์ก็คือข้าราชการที่เป็นตัวแทนของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวที่จะมาดูแลประชาชน"

• หนังสือ ลับ ลวง พราง ปฏิวัติปราสาททราย (พ.ศ. 2551) โดย วาสนา นาน่วม ISBN 978-974-02-0087-1