สถานะเพศ
สถานะเพศ (อังกฤษ: gender) หรือ เพศสภาพ คือลักษณะต่าง ๆ ที่บ่งบอกความเป็นชาย (masculinity) และความเป็นหญิง (femininity) ซึ่งอาจหมายถึง เพศทางชีววิทยา (เช่น เพศชาย เพศหญิง เพศกำกวม) โครงสร้างทางสังคมที่อาศัยความเป็นเพศ (เช่น บทบาทประจำเพศ และบทบาททางสังคมด้านอื่น ๆ) หรือ อัตลักษณ์ทางเพศ (หรือ เพศเอกลักษณ์, gender identity) แล้วแต่บริบท ผู้ที่ไม่มองว่าตนเองเป็นเพศชายหรือเพศหญิงมักเรียกรวม ๆ ว่าเป็นเพศทางเลือก มีคำเรียกหลายอย่าง เช่น non-binary, genderqueer บางวัฒนธรรมจะมีบทบาทโดยเฉพาะของเพศที่สาม เช่น กลุ่มฮิจรา ในเอเชียใต้ เป็นต้น
องค์การอนามัยโลก ให้ความหมายของสถานะเพศ เอาไว้ว่า "คุณลักษณะของผู้หญิงและผู้ชายในบทบาทประกอบสร้างทางสังคม พฤติกรรม กิจกรรมและคุณลักษณะที่ให้สังคมพิจารณาว่าเป็นผู้ชายหรือผู้หญิง" ในขณะที่คำว่า เพศ (Sex) มีความหมายในลักษณะทางชีววิทยาของบุคคล ที่แบ่งเป็นเพศหญิง และเพศชาย
เพศภาวะมิใช่เป็นเพียงการแบ่งเพศชาย เพศหญิง ทางกายวิภาคและสรีรวิทยาเพียงอย่างเดียว แต่รวมถึงการถูกกำหนดโดยสังคมและวัฒนธรรมที่กำหนดความเป็นหญิง-ชาย ความความสัมพันธ์ระหว่างบทบาทหญิงชาย ลักษณะเฉพาะประจำเพศ (gender stereotype) และความเป็นตัวตนของหญิงชายที่เปลี่ยนแปลงไปตามเวลา
ส่วนภาษาไทย อาจมีคนแปลความหมายของคำว่า gender ว่า "เพศภาวะ" "เพศสภาวะ" "ความเป็นหญิงชาย" "บทบาทหญิงชาย" "มิติหญิงชาย" หรือ "เพศทางสังคม"
ดูเพิ่ม
หนังสือและบทความ
- สุวดี ธนประสิทธิ์พัฒนา. (2558). การวิเคราะห์เรื่องเพศภาวะในสังคมไทย: มุมมองทางประวัติศาสตร์ (สุชีลา ตันชัยนันท์, แปล). ใน สุชีลา ตันชัยนันท์ (บก.), จิตร ภูมิศักดิ์และวิวาทะเรื่องเพศภาวะในสังคมไทย (น. 38-46). กรุงเทพฯ: 6 ตุลารำลึก.