ขึ้นฉ่าย

ขึ้นฉ่าย
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
หมวด:	Magnoliophyta
ชั้น:	Magnoliopsida
อันดับ:	Apiales
วงศ์:	Apiaceae
สกุล:	Apium
สปีชีส์:	A.  graveolens
ชื่อทวินาม
Apium graveolens L.

ขึ้นฉ่าย (จีน: 芹菜) เป็นพืชล้มลุกชอบพื้นที่ลุ่ม อยู่ในวงศ์ Apiaceae เป็นผักและสมุนไพรที่มีกลิ่นหอม นิยมใช้ในการปรุงอาหารที่ต้องการดับกลิ่นคาว หรือเพิ่มความหอมของน้ำซุป หรือ นำไปผัดเพื่อดับคาวปลา ขึ้นฉ่ายมีลำต้นและใบหลากหลายตามพันธุ์ปลูกและสถานที่ปลูกซึ่งแบ่งกว้าง ๆ ได้ 3 กลุ่มคือ ขึ้นฉ่าย ใช้กินใบและตกแต่งอาหาร, ขึ้นฉ่ายฝรั่ง ใช้กินก้านที่อวบน้ำ และขึ้นฉ่ายหัว ที่ใช้หัวในการปรุงอาหาร เมล็ดขึ้นฉ่ายยังใช้เป็นเครื่องเทศและมีการใช้สารสกัดในยาสมุนไพร

คำว่า "ขึ้นฉ่าย" ในภาษาไทยมาจากภาษาจีนว่า 芹菜 โดยอ่านแบบแต้จิ๋วเป็น "ขึ่งไฉ่" (เพ็งอิม: keng5 cai3) ส่วนอ่านแบบจีนกลางจะเป็น "ฉินไช่" (พินอิน: qín cài)

ลักษณะ

เป็นพืชล้มลุกมีอายุ 1–2 ปี สูง 40–60 เซนติเมตร ใบประกอบแบบ ขนนกออก ตรงข้าม สีใบเป็น สีเหลืองอมเขียว ใบย่อยเป็นรูปลิ่มหยัก ขอบใบหยัก ก้านใบยาวแผ่ออกเป็นกาบ ดอกช่อสีขาว เป็นช่อดอกแบบซี่ร่ม (compound umbels) ผลมีขนาดเล็กมากเป็นสีน้ำตาล

พันธุ์ปลูก			ภาพ		ชื่อวิทยาศาสตร์	ลักษณะเด่น	การใช้
ขึ้นฉ่าย (ขึ้นฉ่ายใบ หรือ ขึ้นฉ่ายจีน)	唐芹	Leaf celery			Apium graveolens var. secalinum	ใบใหญ่สีเขียวเข้ม ก้านใบเรียวยาว	กินใบ
ขึ้นฉ่ายฝรั่ง (เซเลอรี หรือ ขึ้นฉ่ายยักษ์)	旱芹	Celery			Apium graveolens var. graveolens	ใบเล็กเมื่อเทียบกับก้าน ก้านอวบ ยาว ตรง	กินใบและก้านใบ
ขึ้นฉ่ายหัว (หัวขึ้นฉ่ายฝรั่ง)		Celeriac			Apium graveolens var. rapaceum	ใบเหมือนขึ้นฉ่ายใบ มีหัวขนาดใหญ่มาก	กินหัว

ประโยชน์

มีโพแทสเซียมสูง ทำให้หลอดเลือดขยายตัว ช่วยลดความดันโลหิตสูง ช่วยขับปัสสาวะ รักษาโรคปวดข้อ เช่น รูมาติกและโรคเกาต์ มีโซเดียมอินทรีย์ที่สามารถช่วยปรับความเป็นกรดและด่างในเลือดให้สมดุล น้ำคั้นจากขึ้นฉ่ายมีสรรพคุณเป็นยากล่อมประสาท ทำให้รู้สึกสบาย และนอนหลับได้ดี การกินขึ้นฉ่ายจะทำให้อสุจิลดลงถึง 50% หลังจากยุติการกินแล้ว จำนวนเชื้ออสุจิจะเพิ่มกลับมาระดับปกติใน 8-13 สัปดาห์

สารสกัดด้วยเอทานอลจากผลและเมล็ดยับยั้งการเจริญและการงอกของถั่วเขียวผิวดำได้