วัคซีนซับยูนิต
วัคซีนซับยูนิต (อังกฤษ: subunit vaccine) เป็นวัคซีนที่ทำด้วยส่วนประกอบของเชื้อโรคที่ทำให้ภูมิคุ้มกันตอบสนอง (คือมีสภาพเป็นแอนติเจนได้) วัคซีนซับยูนิตไม่ได้ใช้เชื้อโรคทั้งตัวซึ่งไม่เหมือนกับวัคซีนเชื้อลดฤทธิ์ (attenuated vaccine) หรือวัคซีนเชื้อตาย (inactivated vaccine) แต่ใช้เพียงส่วนของเชื้อโรคซึ่งทำให้ภูมิคุ้มกันตอบสนอง ส่วนต่าง ๆ เช่น โปรตีน พอลิแซ็กคาไรด์ หรือเพปไทด์ เพราะวัคซีนไม่มีส่วนที่ "ยังมีชีวิต" อยู่ของเชื้อโรค จึงไม่เสี่ยงก่อโรค ปลอดภัย และคงสภาพได้ดีกว่าวัคซีนที่ใช้เชื้อโรคทั้งตัว (เช่น วัคซีนเชื้อลดฤทธิ์และวัคซีนเชื้อตาย) ข้อดีอื่น ๆ รวมทั้งเป็นเทคโนโลยีที่ได้ใช้มานานแล้วและเหมาะใช้กับบุคคลที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง ข้อเสียรวมทั้งการผลิตซับซ้อนกว่าวัคซีนบางชนิด (เช่น วัคซีนอาร์เอ็นเอ) อาจต้องเติมยาเสริม (adjuvant) หรืออาจจะต้องให้วัคซีนบูสต์ และต้องหาส่วนประกอบผสมจากเชื้อโรคเพื่อให้ก่อภูมิคุ้มกันได้ดีสุด
กลไก
วัคซีนซับยูนิตมีส่วนประกอบจากเชื้อโรค เช่น โปรตีนหรือพอลิแซ็กคาไรด์ โดยต้องเลือกส่วนประกอบผสมมาอย่างดีเพื่อก่อภูมิคุ้มกันที่ดีและสามารถกันโรคได้ เพราะภูมิคุ้มกันมีปฏิสัมพันธ์อย่างจำกัดกับเชื้อโรค โอกาสเสี่ยงผลข้างเคียงจึงน้อยกว่า วัคซีนที่มีประสิทธิภาพย่อมก่อการตอบสนองของภูมิคุ้มกันต่อเชื้อโรคและทำให้ระบบภูมิคุ้มกันจำโรคได้ ดังนั้น เมื่อติดโรคในอนาคต ก็จะทำให้ตอบสนองต่อเชื้อโรคได้อย่างรวดเร็ว
ข้อเสียอย่างหนึ่งก็คือส่วนประกอบของเชื้อโรคที่มีสภาพเป็นแอนติเจนอาจไม่มีรูปแบบทางโมเลกุลของเชื้อโรค (pathogen-associated molecular pattern) ซึ่งสามัญในเชื้อโรคกลุ่มหนึ่ง เป็นโครงสร้างที่เซลล์ภูมิคุ้มกันจัดว่าเป็นสัญญาณอันตราย ดังนั้น เมื่อไม่มี การตอบสนองของภูมิคุ้มกันจึงอ่อนกว่า ข้อเสียอีกอย่างก็คือ แอนติเจนเหล่านี้ไม่ทำให้เซลล์ติดเชื้อ ดังนั้น ภูมิคุ้มกันที่ก่อจึงอาจเกิดเพียงในน้ำเหลือง คือก่อแอนติบอดี แต่ไม่ก่อการตอบสนองของเซลล์ ภูมิจึงอาจอ่อนกว่าที่วัคซีนชนิดอื่น ๆ ทำให้เกิด เพื่อเพิ่มภูมิคุ้มกัน จึงอาจต้องเติมยาเสริม (adjuvant) หรือต้องให้วัคซีนบูสต์ (booster dose)
ชนิด
| ชนิด | ความย่อ | ตัวอย่าง |
|---|---|---|
| โปรตีนซับยูนิต | มีโปรตีนโดยเฉพาะ ๆ จากเชื้อโรค (ไวรัสหรือแบคทีเรีย) | วัคซีนตับอักเสบบี, วัคซีนป้องกันโรคไอกรน |
| พอลิแซ็กคาไรด์ | มีโซ่พอลิแซ็กคาไรด์ (โมเลกุลน้ำตาล) จากแคปซูลหุ้มเชื้อโรค เช่น ผนังเซลล์ของแบคทีเรียบางชนิด | วัคซีนพอลิแซ็กคาไรด์สำหรับโรคติดเชื้อนิวโมคอคคัส, วัคซีนไข้กาฬหลังแอ่นซึ่งป้องกันโรคจากแบคทีเรีย Neisseria meningitidis กลุ่ม A, C, W-135, แล Y |
| คอนจูเกต | มีโซ่พอลิแซ็กคาไรด์ซึ่งเชื่อมกับโปรตีนพาหะ (carrier protein) เช่น ทอกซอยด์ของเชื้อโรคคอตีบหรือของเชื้อโรคบาดทะยัก เพื่อเพิ่มการตอบสนองของภูมิคุ้มกัน | วัคซีนคอนจูเกตสำหรับโรคติดเชื้อนิวโมคอคคัส, วัคซีนคอนจูเกตสำหรับเชื้อฮีโมฟิลุส อินฟลูเอนซา ชนิดบี, วัคซีนคอนจูเกตสำหรับไข้กาฬหลังแอ่น |
ข้อดี
- วัคซีนไม่เสี่ยงก่อโรคที่มุ่งจะป้องกัน
- ปลอดภัยสำหรับผู้มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง
- คงสภาพได้ดีในสิ่งแวดล้อมต่าง ๆ (เช่น ทนอุณหภูมิต่าง ๆ ทนแสง ทนความชื้น)
ข้อเสีย
- ก่อภูมิคุ้มกันน้อยกว่าเทียบกับวัคซีนเชื้อลดฤทธิ์
- จึงอาจต้องเติมยาเสริม
- มักต้องให้วัคซีนหลายครั้งเพื่อให้มีภูมิคุ้มกันในระยะยาว
- ไม่ง่ายในการแยกหาส่วนผสมแอนติเจนโดยเฉพาะ ๆ เพื่อก่อภูมิคุ้มกันที่ได้ผล
| การพัฒนา | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| กลุ่ม | |||||||||||
| การจัดการ |
|
||||||||||
| วัคซีน |
|
||||||||||
| เรื่องโต้แย้ง | |||||||||||
| บทความที่สัมพันธ์กัน | |||||||||||