ไมโทคอนเดรีย

ภาพถ่ายจากกล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอนแสดงไมโตคอนเรียสองชิ้นในเนื้อเยื่อปอดสัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนม ในภาพสามารถเห็นแมทริกซ์และเมมเบรนของไมโทคอนเดรีย

ชีววิทยาเซลล์
องค์ประกอบของเซลล์สัตว์โดยทั่วไป: นิวคลีโอลัส นิวเคลียส ไรโบโซม (จุดเล็ก ๆ) เวสิเคิล ร่างแหเอนโดพลาสมิกแบบขรุขระ กอลไจแอปพาราตัส (หรือ กอลไจบอดี) ไซโทสเกเลตัน ร่างแหเอนโดพลาสมิกแบบเรียบ ไมโทคอนเดรียน แวคิวโอล ไซโทซอล (ของเหลวที่บรรจุออร์แกเนลล์ต่าง ๆ ที่รวมกันเป็นไซโทพลาสซึม) ไลโซโซม เซนโทรโซม เยื่อหุ้มเซลล์
องค์ประกอบของไมโทคอนเดรียนทั่วไป 1 เยื่อหุ้มชั้นนอก 1.1 พอริน 2 ช่องว่างระหว่างเยื่อหุ้ม 2.1 ช่องว่างคริสเตียล 2.2 ช่องว่างเพริเฟอรอล 3 ลาเมลลา 3.1 เยื่อหุ้มชั้นใน 3.11 เยื่อหุ้มบาวดารีชั้นใน 3.12 เยื่อหุ้มคริสเต 3.2 แมตริกซ์ 3.3 คริสเต 4 ดีเอ็นเอของไมโทคอนเดรีย 5 เมตริกซ์กรานูล 6 ไรโบโซม 7 เอทีพีซินเทส

ไมโทคอนเดรียน (อังกฤษ: mitochondrion; /ˌmaɪtəˈkɒndrɪən/, พหูพจน์: ไมโทคอนเดรีย; mitochondria) เป็นออร์แกเนลล์ประเภทกึ่งอิสระ (semi-autonomous) ที่มีเยื่อหุ้มสองชั้น พบในสิ่งมีชีวิตยูแคริโอตโอตส่วนใหญ่ อย่างไรก็ตามบางเซลล์ในบางสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์อาจไม่มีไมโทคอนเดรียก็ได้ (เช่นเซลล์เม็ดเลือดแดงที่โตเต็มวัยในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนม) ส่วนในสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวจำนวนหนึ่ง เช่น microsporidia, parabasalids และ diplomonads ล้วนแล้วแต่ได้ลดขนาดหรือแปลงไมโทคอนเดรียไปเป็นโครงสร้างอื่น ๆ จนถึงปัจจุบัน มีการค้นพบยูคารีโอตชนิดเดียวเท่านั้น (Monocercomonoides) ที่ปราศจากไมโทคอนเดรียโดยสิ้นเชิง และสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์เพียงชนิดเดียว (Henneguya salminicola) ที่ปราศจากออร์แกเนลล์ใด ๆ ที่เกี่ยวข้องกับไมโทคอนเดรียโดยสิ้นเชิง อันเกี่ยวเนื่องกันกับการสูญเสียจีโนมที่เกี่ยวข้องกับไมโทคอนเดรียไปเลยโดยสิ้นเชิง

คำว่าไมโทคอนเดรียนนั้นมากจากภาษากรีก “ไมโตส” (μίτος, mitos) แปลว่าเชือก "thread") และ “ชอนดริออน” (χονδρίον, chondrion) แปลว่าเมล็ดหรือกรานูล ("granule") ไมโทคอนเดรียผลิตส่วนใหญ่ของอะดีโนซีนไตรฟอสเฟต (ATP) ภายในเซลล์ ซึ่งใช้เป็นแหล่งพลังงานเคมีของเซลล์ จึงมักเรียกไมโทคอนเดรียกันว่าเป็น “โรงไฟฟ้าของเซลล์” (powerhouse of the cell)

ไมโทคอนเดรียโดยทั่วไปมีพื้นที่ 0.75 และ 3 μm² แต่แตกต่างกันมากในขนาดและโครงสร้าง นอกจากการสร้างแหล่งพลังงานแก่เซลล์แล้ว ไมโทคอนเดรียยังมีหน้าที่อื่น ๆ เช่น ให้สัญญาณระหว่างเซลล์ (cell signalling), การแยกแยะเซลล์ออกจากกัน (cellular differentiation) และการทำลายตัวเองของเซลล์ (cell death หรือ อะพอพทอซิส; apoptosis) เช่นเดียวกันกับการดำเนินการควบคุมวัฒจักรเซลล์และการเจริญเติบโตของเซลล์ กระบวนการชีวกำเนิดของไมโทคอนเดรีย (Mitochondrial biogenesis) นั้นจึงมีการประสานกันอย่างชั่วคราวกับกระบวนการของเซลล์ต่าง ๆ เหล่านี้ ไมโทคอนเดรียนั้นพบว่ามีความเกี่ยวพันกับโรคในมนุษย์บางโรค เช่น กลุ่มความผิดปกติของไมโทคอนเดรีย (mitochondrial disorders),ภาวะหัวใจวายเฉียบพลัน, และโรคออทิซึม